تحلیل فرایندهای محلی در پراکنش فضایی شهری (مطالعۀ موردی: شهر گرگان)

در این پژوهش، به واکاوی علل و عوامل پراکنش افقی شهر گرگان پرداخته شده است. گردآوری داده‌ها براساس مستندات موجود و مصاحبه با 30 متخصص کشوری در زمینة پراکنش افقی و 150 متخصص محلی انجام شد که در فرایند توسعة شهر مشارکت داشته‌اند. ابتدا با ارائة مستنداتی از روند توسعة شهر مشخص شد که رشد شهر بیرونی است و در دو الگو صورت گرفته است: الگوی خوشه‌ای در بخش‌های شمال شرق، جنوب و جنوب شرق و رشد پراکنده همراه با زمین‌های خالی میان بافت‌ها در بخش‌های مرکزی، شمالی و شمال غربی. سپس مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این پدیده شناسایی شد که شامل 36 متغیر در قالب 9 متغیر کلان و 27 متغیر محلی بودند. با توجه به هم‌بستگی درونی متغیرها، 29 متغیر در قالب پنج عامل اصلی دسته‌بندی شدند که درمجموع 63 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین می‌کنند. براین‌اساس مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این پدیده در شهر گرگان عبارت است از ناتوانی مدیریت محلی شهر در کنترل جریان‌های رشد شهری که شامل موارد زیر است: استفادة نادرست و بی‌رویه از زمین (مقدار ویژة 691/5)، اعمال کنترل ضعیف بر محدودة شهر (482/4)، حومه‌نشینی و جدایی‌گزینی اکولوژیک (793/2)، وفور زمین (790/2) و مسائل مرتبط با جمعیت شهری (627/2). این عوامل در ترکیب با بورس‌بازی زمین‌های کشاورزی، تفکیک غیرقانونی زمین از سوی مردم، ناتوانی در عرضة زمین متناسب با تقاضای آن و استفاده‌نکردن از ظرفیت توسعه‌ای زمین‌های بایر و وقفی داخل محدودة شهر سبب در این پژوهش، به واکاوی علل و عوامل پراکنش افقی شهر گرگان پرداخته شده است. گردآوری داده‌ها براساس مستندات موجود و مصاحبه با 30 متخصص کشوری در زمینة پراکنش افقی و 150 متخصص محلی انجام شد که در فرایند توسعة شهر مشارکت داشته‌اند. ابتدا با ارائة مستنداتی از روند توسعة شهر مشخص شد که رشد شهر بیرونی است و در دو الگو صورت چالش‌های فضایی برای آینده شهر خواهد شد.